Diversiteit kaderen: Il faut de tout pour faire un monde
Diversiteit is een alledaags gegeven. Hier op een goede manier mee omgaan is een basisvaardigheid.
Wij moeten erop toezien dat alle kinderen evenveel kansen krijgen. Zo investeren we voor hen in een waardevolle toekomst. Alleen kunnen we dat niet doen. Gelukkig neemt ook het beleid diversiteit als belangrijk punt op de agenda.
Net omdat dit onderwerp zeer ruim kan benaderd worden, zullen we ons in wat volgt voornamelijk richten tot het omgaan met diversiteit binnen en buiten het gezin, met specifieke aandacht voor het belang van de identiteitsontwikkeling en sociale vorming bij kinderen.
Het meest ideale is dat kinderen van op jonge leeftijd mogen opgroeien in een omgeving waar respect voor ieders identiteit een normaal gegeven is. Van jongs af aan zien en leren kinderen duidelijk de verschillen tussen de mensen.
Kinderen stellen zich zeer vroeg de vraag wie ze zijn. In een latere ontwikkelingsfase leren ze van de volwassenen hoe ze hier het best mee moeten omgaan. Dat men niet “niet” kan beïnvloeden is hierbij een centraal thema. Als ouder moet je jezelf de vraag stellen of je voldoende bewust bent van het modellerend effect van je eigen gedrag.
Diversiteit ontstaat vanuit verschillende niveaus. Het is een proces en ontstaat gelijktijdig op het persoonlijke, biologische en sociale niveau.
Willen we anderen beter leren kennen, is het belangrijk om ons bewust te worden van onze eigen vooringenomenheid en stigmatisering. Eens we dit bij onszelf herkennen, kunnen we ze gemakkelijker bijsturen. Daarom is het heel belangrijk om uitgebreid en neutraal te observeren. Goed omgaan met diversiteit zou voor volwassenen een basishouding moeten zijn. Onze eigen mening en gedrag is belangrijk om diversiteit bij kinderen en jongeren te kunnen begrijpen. Observaties zouden niet mogen gepaard gaan met een waardeoordeel. Het wordt bijzonder aantrekkelijk als we kijken hoe kinderen en jongeren met elkaar omgaan. Voor ouders bieden observaties een waardevolle informatiebron over de opvattingen en gedragingen van je kind.
Kortom, het is belangrijk om jezelf als ouder voldoende te informeren over diversiteit en de manier waarop die jou beïnvloedt. Dit kan het vertrekpunt bieden om observaties te maken bij je kinderen en ze op een positieve manier te begeleiden in het aanvaarden van diversiteit.
Diversiteit binnen het gezin
Er zijn evenveel definities van “het” gezin als er mensen op de planeet rondlopen. Voor ons wordt een familie geïdentificeerd op basis van de personen die de opvoedingsverantwoordelijkheden, functies en zorg voor de kinderen hoofdzakelijk op zich nemen. Dit kan afwijken van de sociaal aanvaarde definities van een gezin. Voor ons is dit een evidentie. We zijn echter niet blind voor de diverse uitdagingen waar niet-klassieke gezinnen mee worden geconfronteerd.
Er is een grote verscheidenheid aan gezinsvormen. Er bestaan klassieke kerngezinnen, nieuw-samengestelde gezinnen, eenoudergezinnen, holebigezinnen en vele andere vormen. Daarnaast worden we steeds meer geconfronteerd met allerlei benaming voor ouders. Zo heb je natuurlijke ouders, stiefouders, co-ouders, adoptieouders, pleegouders, …
Hoewel volwassenen het bos door de bomen niet meer zien en niet weten hoe ze moeten omgaan met al die verschillende gezinnen, worden kinderen hierdoor niet in verwarring gebracht zolang er open en eerlijk wordt gecommuniceerd over de verschillende rollen binnen het gezin. Ouderlijke openheid geeft kinderen de vaardigheid om op een positieve manier de dialoog over hun “bijzondere” gezin aan te gaan. Het leert hen om een respectvolle behandeling te verwachten en het zorgt voor vertrouwen in hun eigen vaardigheden om te kunnen omgaan met eventuele afwijzing van hun gezinsvorm door anderen.
Naast een grote diversiteit aan gezinsvormen, is er binnen een gezin ook een veelheid aan persoonlijkheden. Het is belangrijk dat de plaats van elk gezinslid duidelijk is. Zo niet kan het belangrijke problemen en frustraties vormen. Respect voor ieders identiteit binnen het gezin is van groot belang. Hierbij is het essentieel om aandacht te schenken aan:
- De vrijheid van elk gezinslid om niet perfect te moeten zijn.
- De mogelijkheid van gezinsleden om bij elkaar terecht te kunnen.
- Het belang van gelijkwaardigheid, dialoog en betekenisvol leren.
Diversiteit buiten het gezin
Vandaag is het kunnen omgaan met diversiteit een belangrijke vaardigheid. Hoe beter je als mens kunt functioneren in heterogene groepen, hoe beter je bent aangepast aan de realiteit van onze hedendaagse samenleving.
Kinderen worden geconfronteerd met alle aspecten van diversiteit, gaande van seksuele voorkeur tot nationaliteiten en gezinsvormen. Dit roept bij kinderen twee grote vragen op. Tot welke groep behoor ik en hoe ga ik om met diversiteit? Het is belangrijk dat kinderen leren dat onderscheid op zichzelf geen probleem is. Discriminatie daarentegen is dat wel.
Kinderen pogen de gedifferentieerde sociale wereld te vatten aan de hand van drie thema’s. Ten eerste focust een kind op betekenisgeving. Sociale identiteit wordt geduid in tijd en ruimte. Hierdoor ontstaan verwachtingen over het eigen gedrag en dat van anderen. Ten tweede proberen kinderen affectieve bindingen aan te gaan. Ze omringen zich met kwaliteitsvolle sociale contacten en betrokkenheid. Ten derde speelt diversiteit een rol inzake sociale erkenning.
Groepsidentiteit en sociale context spelen zich niet af in een sociaal vacuüm. Kinderen en jongeren bouwen aan hun eigen leefwereld. Deze constructie bepaalt voor een deel hoe zij gebeurtenissen ervaren en interpreteren. Om op een geloofwaardige manier om te gaan met de vragen van jongeren en kinderen over hun identiteit is het nodig om hun leefwereld serieus te nemen.
Kinderen moeten enkele essentiële handgrepen worden aangeleerd om op een effectieve manier met diversiteit om te gaan.
- Normaliteit: beseffen dat diversiteit een alledaags gegeven is.
- Onbevooroordeeld en non-discriminatie: leren om veralgemeningen en stereotypes zo veel mogelijk te mijden.
- Multiperspectiviteit: de vaardigheid ontwikkelen om mensen en situaties vanuit verschillende perspectieven te evalueren.
- Flexibiliteit.
- Kiezen voor dialoog en samenwerking.
- Leren van elkaar.
Om kinderen te leren op een positieve manier om te gaan met diversiteit, kan je een aantal vuistregels hanteren:
- Bevorder positieve sociale contacten met mensen van een andere groep. Hierdoor ontstaat een gedifferentieerder beeld van de wereld.
- Wakker het wij-gevoel aan door te focussen op gelijkaardige interesses,
activiteiten,… - Benader diversiteit positief in de opvoeding.
Net als omgaan met diversiteit, moet ook de daarmee gepaarde tolerantie worden aangeleerd. Dit is een complexe vaardigheid. Het vereist het inzicht dat elk individu het recht heeft om een eigen invulling te geven aan zijn of haar leven. Dit vraagt zelfcontrole van iedereen. Deze zelfdiscipline is nodig om anderen een leven te laten leiden waar jij als individu niet achter kan staan omdat zij nu eenmaal dat recht hebben. Tegelijk kan niet alles worden getolereerd. Kinderen moeten worden aangeleerd hoe ze een verantwoorde grens kunnen trekken. Een belangrijke tip om je op weg te helpen in dit moeilijke leerproces:
Concretiseer vage principes als vrijheid en gelijkheid. Bv. Je bent vrij om met je lichaam te doen wat je wilt, maar niet om er anderen pijn mee te doen.
Ook het onderwijs speelt hierin een belangrijke rol. Op school leren kinderen in een krachtige, heterogene omgeving essentiële vaardigheden aan inzake diversiteit en tolerantie. Ze verwerven de mogelijkheid om op een respectvolle manier om te gaan met de conflicten die een diverse samenleving genereren.